اسراف در خوردن

اسراف یکی از علل بیماری های جسمی است. 
 

اسراف در خوردن، اصل اول پزشکی و طب اسلامی به شمار می آید. زیرا اسراف در خوردن سبب بیماری است. خداوند تبارک و تعالی طب اسلامی را در یک جمله خلاصه نمودند و فرمودند «بخورید و بیاشامید اما اسراف نکنید». عدم رعایت این اصل، یکی از علت های مستقیم در تحقق بیماری است. تعاریف مختلفی در زمینه کلمه اسراف و معنی آن، از دیدگاه اهل لغت و مفسرین و روایات، بیان شده است. در عین حال روایات معانی بهتری از اسراف را نشان می دهد و مصادیق  آن را نیز بیان می دارند که می توان از آنها فهم بهتری از این واژه داشت.
 

از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند: «اسراف این است که هر اندازه که دلت خواست بخوری».[1] هم در مقدار و هم در نوع غذا. انسان باید جلوی نفس خود را بگیرد به عنوان مثال انسان باید به حدی غذا بخورد که بیش از آن اشتها به غذا نداشته باشد. همچنین فرد نباید بدون دقت و توجه به ضرر و نفع آن غذا از هر نوع غذا استفاده کند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «آن چیزی که مصلح بدن است اسراف نیست، اسراف فساد و تلف نمودن اموال و در عین حال همان چیزی است که برای بدن ضرر داشته باشد».[2]
این معنا به معنایی که مفسرین از اسراف نمودند نزدیک است. یعنی چیزی را که برای بدن نفع دارد جزء اسراف به حساب نمی آید هر چند قیمت آن چیز بالا باشد. از امام صادق (علیه السلام) می پرسند که عسل و روغن زیتون و آرد سفید را به بدن خود می مالیم این اسراف است یا خیر؟ امام می فرماید: «اگر برای بدن نفع و صلاحیت داشته باشد اسراف نیست هرچند گران باشد».

اسراف یعنی از چیزی استفاده کنید که برای بدن ضرر داشته باشد هر چند قیمت آن کم باشد. این معنا بسیار دقیق تر از معنای دیگر است. البته بیشتر مراد از اسراف در غذا خوردن، مقدار غذا است و ممکن است شامل نوع آن نیز بشود. در بیشتر روایات، منظور از اسراف مقدار غذایی است که فرد از آن استفاده می کند هر چند که در زمینه نوع غذا نیز روایاتی وجود دارد.
 
روایت دیگری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: آدمیزاد ظرفی بدتر از شکم پر نکند. برای آدمیزاد چند لقمه کافی است به اندازه ای که بتواند کمر خود را راست کند هر اندازه بیشتر از آن بخورد ضرر دارد. اگر انسان نتواند جلوی نفس خود را بگیرد در نهایت یک سوم شکم طعام و یک سوم آن نوشیدنی و یک سوم آن برای نفس کشیدن باشد».[3] این روایت معنای بسیار ژرفی دارد. در این دو روایت مقدار اسراف بیان شده است. بدین معنی که اگر انسان بیش از یک سوم را پر کند اسراف نموده است. البته مقدار یک سوم برای انسان احراز نمی شود و این مقدار تقریبی و تقدیری است.
 
روایت دیگری با معنای بهتری اسراف را تعریف نموده است. حضرت علی (علیه السلام) به امام حسن (علیه السلام) می فرماید: «آیا به شما چهار کلمه را نیاموزم که با این چهار کلمه از طب مستغنی شوید؟ امام حسن (علیه السلام) فرمود: بله. امام فرمود: سر سفره غذا منشین مگر گرسنه باشی. دست از غذا برندار مگر اینکه هنوز اشتها غذا داشته باشی و غذا راخوب بجو و...»[4] شاید این معنا برای تبین مصداق اسراف کاربردی باشد.
 
روایت دیگری معنای اشتها را بیان می کند. غذا بخور، غذایی که مناسب بدن تو است. (اگر بدن تو مرطوب است، غذای خشک بخور و اگر بدنت گرم است غذای سرد بخور و اگر بدن تو سرد است غذای گرم بخور و اگر بدنت متعادل است غذای متعادل بخور) اگر غذا به اندازه باشد بدن از آن استفاده می کند اما اگر غذا به اندازه نباشد بدن از کل آن استفاده نمی نماید (این گونه نیست که بدن از مقداری از آن غذا بهره گیرد و از مقدار دیگری فایده نبیند بلکه از کل آن غذا استفاده نمی کند) زیرا معده نمی تواند آن غذا را خوب هضم نماید در نتیجه آن غذا جذب بدن نمی شود. کسی که به اندازه غذا می خورد این برای بدن نافع است. آب هم همینگونه است.
 
اگر آب را کم و یا زیاد بخورد برای او نفعی ندارد، باید به اندازه خورده شود. راهش این است که به اندازه کفایت و نیاز بدنت و به مقداری که برای بدنت کافی است غذا بخوری. از غذا دست بکش زمانی که هنوز یک مقدار اندکی میل به غدا اشتها داشته باشی (منظور از یک مقدار، مقدار اندک اشتها است. انسان گرسنه در ابتدا میل زیادی به غذا دارد. اما در انتها خودش می فهمد که این یکی یا دو لقمه را بخورد و یا نخورد) این برای معده و بدنت مفیدتر است و عقل بهتر کار می کند و برای بدن سبک تر است.[5]
 
این روایت به ظرافت و زیبایی تمام به ما نشان می دهد که منظور از اسراف در خوردن چیست. اسراف در خوردن آن است که آنقدر بخوری که سیر شوی. آنچه که برای بدن مفید و مطلوب است این است که انسان دست از غذا بکشد در حالی که هنوز میل به خوردن دارد و این همان حد مطلوب و نرمال و حد متوسط است. این چیزی است که هر فردی خودش درک می کند که چه مقدار باید بخورد تا سیر شود. بنابراین باید از آن دو سه لقمه آخر پرهیز نماید و اگر بخورد می توان گفت که او اسراف کرده است.